Strona główna Ciekawostki 48 lat temu uruchomiono pierwszy i jedyny reaktor jądrowy w Polsce

48 lat temu uruchomiono pierwszy i jedyny reaktor jądrowy w Polsce

0

18 grudnia 1974 r. został uruchomiony jedyny polski, pracujący do tej pory reaktor jądrowy w naszym kraju. Jego projekt stworzyli polscy inżynierowie, wykorzystując jedynie niektóre dostępne rozwiązania sowieckie. Imię swoje zawdzięcza noblistce Marii Skłodowskiej-Curie. Znajduje się w Narodowe Centrum Badań Jądrowych w Otwocku-Świerku pod Warszawą i właśnie obchodzi swoje 48. urodziny.

Maria nie był pierwszym reaktorem jądrowym w naszym kraju, palmę pierwszeństwa w tej dziedzinie dzierżył reaktor E.W.A. – nazwę tworzą pierwsze litery słów: eksperymentalny, wodny, atomowy. Z jego uruchomieniem i przekazaniem związana jest historia twardych negocjacji handlowych, jakie polscy naukowcy przeprowadzili z sowietami. W 1955 r. ZSRS zaoferował krajom bloku wschodniego sprzedaż reaktorów doświadczalnych. Komunistyczne władze w Polsce, uległe wobec sowieckich zwierzchników szybko podpisały umowę na kupno takiej maszyny opiewającą na 15 mln $. Gdy naukowcy, w dopiero co powołanym Instytucie Badań Jądrowych, zobaczyli wycenę, złapali się za głowy. Według ich analiz reaktor był wart co najwyżej 3,5 mln $. Wówczas sowieci podejrzliwie pytali skąd kraj, który nie ma żadnego doświadczenia w budowie reaktorów, może wiedzieć, ile to kosztuje W końcu Polacy pokazali im ofertę, którą dostali od angielskiej firmy. Brytyjczycy zaproponowali reaktor o podobnych parametrach, ale po dużo niższej cenie. Ostatecznie urządzenie wraz z paliwem kupiono za 5,5 mln (współcześnie około 46,6 mln $). Użytkowanie reaktora rozpoczęto 14 czerwca 1958 r.

Doświadczenie zdobyte przy eksploatacji reaktora E.W.A. zaowocowało stworzeniem Marii. Choć jest wzorowana na konstrukcjach sowieckich to jednak wszystkie jego elementy powstały w kraju. Sprowadzane są jedynie paliwo oraz beryl i grafit wykorzystywane w rdzeniu. Maria mimo swojego zaawansowanego wieku nadal jest w świetnej kondycji. Reaktor poddawany był kilkukrotnie modernizacji, w tym w latach 1985–1992 unowocześniono jego system sterowania, systemy chłodzenia i wentylacji, a także elementy rdzenia. Polski reaktor to jeden z kilku najlepszych w świecie reaktorów badawczych.

Maria służy nauce i gospodarce, jest reaktorem badawczym i w przeciwieństwie do reaktorów, które stoją w elektrowniach jądrowych, nie energia jest tu kluczowa lecz promieniowanie. W skrócie mówiąc w Świerku nie jest produkowana energia elektryczna a napromieniowane tarcze uranowe, z których wytwarzany jest molibden-99. To właśnie z niego można pozyskać technet-99m wykorzystywany w medycynie nuklearnej. Co roku około 30 mln procedur diagnostycznych na całym świecie, jest wykonywanych właśnie z użyciem technetu-99m. W ten sposób można wykryć źle funkcjonującą tarczycę, nerki czy płuca, zobaczyć, w których miejscach krew nie dopływa do serca, albo sprawdzić, czy w kościach nie tworzą się guzy. Ze wszystkich reaktorów badawczych na całym świecie tylko 8 opanowało tę sztukę, wśród nich jest reaktor Maria. W tej chwili polski reaktor zaspokaja około 20% globalnego zapotrzebowania na molibden-99. Jeden tydzień jego pracy to pomoc dla 100 tys. pacjentów na całym świecie.

źr. IPN/ W cieniu radioaktywnej chmury. Konsekwencje katastrofy czarnobylskiej w Polsce

Poprzedni artykułJak dobrze przeżyć święta? Najpierw wyrzućmy słowo „muszę”
Następny artykułBoże Narodzenie 2022. Zobacz program TV na święta